Vermoeidheid na afloop van een rit met de trein.

Enige mate van vermoeidheid na afloop van de dagelijkse beslommeringen is heel normaal. Maar soms verwacht men in de verste verte niet moe te kunnen zijn geworden. Dit om de doodeenvoudige reden dat men meent zich nauwelijks te hebben ingespannen. Dat wil zeggen dat men ervan overtuigd is dat men zowel fysiek, als wel psychisch, geen inspanningen heeft verricht die op afdoende wijze die vermoeidheid kunnen verklaren. Een situate die voor een dergelijke situatie bijna symbolisch genoemd kan worden, is de vermoeidheid die zich voordoet na afloop van een treinreis. Dus met name na een treinreis, hoewel die situatie zich niet expliciet alleen na een treinreis voordoet, maar ook wel eens na een reis in andere vervoersmiddelen.

De duidelijke en voor degene die het zelf meemaakt, zo intense moeheid die men op dergelijke momenten gewaar kan worden, is voor degene die dat ervaart vaak onverwacht en moeilijk te bevatten. 'Hoe komt dat toch?', zal bijna iedereen die dat meemaakt zich weleens hebben afgevraagd. 'Waarom word ik waarachtig toch vaak zo moe van enige uren stilzitten in een snel voortrazende trein?' Het kan niet komen van het zitten op zich. Want normaliter zit men toch ook vaak genoeg enige uren lang ergens rustig op een stoel. Dus zo vreemd is dat niet! Na bijvoorbeeld een klein aantal uren achterelkaar aan het bureau te hebben zitten werken, is men zo langzamerhand allicht wel toe aan wat lichaamsbeweging. Dat is heel normaal! Maar men is dan doorgaans nog wel gewoon tot allerlei andere bezigheden in staat. De afmattende vermoeidheid die men gewoonlijk na een treinreis ervaart, lijkt dus niet alleen van het langdurende zitten te komen. Er moet beslist een andere verklaring zijn welke die zich zo frequent manifesterende moeheid kan verklaren. Nu zal niet ieder mens in een dergelijke situatie dezelfde mate van vermoeidheid ervaren. Dat is onbetwistbaar waar! Maar het aantal mensen dat dit wel in ernstige mate ervaart, is ongetwijfeld groot genoeg om hier van een curieus fenomeen te kunnen spreken.

Vermoeidheid is in de medische diagnostiek een belangrijk symptoom voor het onderkennen van een ziekte. Zo belangrijk zelfs dat het er op lijkt dat men dit om medische redenen tot mystificatie, met een min of meer verhullende naam is gaan benoemen. En wel, in dit geval, met de Latijnse naam: 'Inanitie'. Dit vaak zo significante ziektesymptoom speelt in ieder geval een rol bij de diagnostiek van zomaar een veertigtal heel verschillende ziektes. Uiteenlopend van depressie, tot anemie en tot verschillende vormen van ongeremde celgroei.

Maar van mensen die met de trein op reis gaan, verwacht je niet meteen dat zij dat doen terwijl zij de één of andere ziekte onder de leden hebben. Het is dus niet zo voor de hand liggend dat de oorzaak van de vermoeidheid, welke na een treinreis wordt ervaren, gelegen is in een ziekte die die bepaalde persoon onder de leden heeft. Wat wel een rol kan spelen bij de vermoeidheid die mensen na een treinreis bij zichzelf waarnemen, is de leeftijd die men heeft. Oudere mensen zijn sowieso eerder moe dan dit het geval is bij jongere mensen. Maar een factor die wat dat betreft ook sterk meespeelt is het gegeven dat oudere mensen, veel vaker dan jongere mensen, de behoefte hebben aan een middagslaapje. Het missen van dat middagslaapje als gevolg van de reis die men meemaakt, kan vanzelfsprekend tot vermoeidheid lijden. 'Maar in de trein heeft men ruimschoots de gelegenheid om even te gaan slapen', zult u misschien naar voren brengen. Dat is op zich zeker waar, maar er zijn een aantal redenen waardoor dat er in de praktijk niet zo van komt. Dat zijn de volgende redenen:

• Met name bij mensen die in hun eentje reizen, speelt de vrees een belangrijke rol dat men niet wakker zal blijken te zijn geworden op het moment dat men bij het station van bestemming is aangekomen.
• Bij mensen die tijdens de reis de neiging hebben om te gaan slapen, speelt de vrees voor 'decorumverlies' een belangrijke rol mee bij de poging te voorkómen dat men zich ook werkelijk aan Morpheus' armen overgeeft. Veel mensen weten bijvoorbeeld van zichzelf dat zij vaak met een open mond slapen, of dat zij bij tijd en wijle tijdens het slapen gaan kwijlen, of dat zij tijdens het slapen al gauw gaan snurken.
• Iemand die reist heeft vaak ook bepaalde persoonlijke spullen bij zich. Spullen die men toch liever niet kwijt wil raken. Ook dat gegeven speelt uiteraard vooral een belangrijke rol mee als men in zijn eentje reist.
• Het contact met andere mensen (de medepassagiers) kan een treinreis dermate waardevol maken, dat men dat liever niet wil gaan missen door te gaan slapen. Het aangaan van een gesprek, vooral als het een intrigerend gesprek betreft, onderdrukt de slaperigheid sowieso.
• Het tijdens de treinreis aanschouwen van de medepassagiers en het beleven van de wijze waarop die medepassagiers in het leven staan, of in het leven lijken te staan, kan dermate leuk en onderhoudend zijn, dat de alertheid die daar voor nodig is de eventuele slaperigheid op afstand zal kunnen gaan houden.
• De harde muziek die via de oordopjes in flink wat oren binnenkomt, zal de kans dat men indommelt ook gaan minimaliseren.
• De kans dat de conducteur op zeker moment langskomt om de plaatsbewijzen te controleren, doet ook al geen goed aan de verschijning van het zandmannetje dat als Klaas Vaak bekend staat.
• Het feit dat men tijdens het reizen in een trein niet languit kan gaan liggen, doet ook al geen goed aan het eventuele voornemen om even lekker van de rust in de trein te kunnen gaan genieten door te gaan slapen.
• Als men thuis gaat liggen om te gaan slapen, zal men al gauw de behoefte hebben om een deken, of om de één of andere plaid over zich heen te gaan trekken, maar tijdens het maken van een treinreis is het gebruikmaken van iets dergelijks vaak 'not done'. En bovendien: men heeft een dergelijk bedekkend kleedje dan gewoonlijk ook niet bij de hand.

Kortom: de meest geëigende manier om het er (door middel van het nemen van 'a short nap' ), in de trein eens lekker van te gaan nemen stuit in de praktijk vaak op praktische bezwaren. De vermoeidheid die mensen bijvoorbeeld na een treinreis zo algemeen ervaren, kan dus wel degelijk ook te maken hebben met een tekort aan slaap. Tenminste voorzover die vermoeidheid zich voordoet in combinatie met slaperigheid. En dat laatste is dan ook vaak wel degelijk het geval. De zich na een treinreis in brede kringen alom manifesterende moeheid kan dus ook simpelweg alleen op het conto van slaaptekort worden geschreven. Bij mensen waarbij zich op zeker moment een slaaptekort voordoet, zal er zich door de ophoping van adenosine slaperigheid voordoen. Dit is een bijproduct van de cellulaire stofwisseling. Als slaaptekort zich voordoet bij mensen die om de één of andere reden trachten te voorkómen dat ze diep in slaap zullen gaan vallen, kan dat weleens niet alleen de oorzaak zijn van de opvallende psychische vermoeidheid, maar ook van de hier beschreven fysieke vermoeidheid na een reis die men met de trein heeft gemaakt. Maar dan moet men zich wel afvragen waarom dat slaaptekort zich dan met name na een treinreis manifesteert. Heeft men na een treinreis mogelijk zelfs meer behoefte aan slaap dan normaal gesproken het geval is? En als dat zo is: 'Wat is dan toch de trigger die er toe aanzet dan men in die omstandigheden meer de behoefte voelt om te gaan slapen?' Zou dat te maken kunnen hebben met het voordurende 'keboenk-keboenk-keboenk-geluid' dat men iedere keer hoort wanneer de wielen van de trein de verschillende aanzettingen in de spoorrailsen passeren? Dat zou kunnen, maar dat argument lijkt niet erg steekhoudend te zijn. Dit omdat dat geluid in de tegenwoordige treinen veel minder expliciet valt te horen dan vroeger het geval was.

Echter in combinatie met andere waarnemingen die men in een trein opdoet, zou dit ook weleens eenzelfde soort beleving kunnen zijn als de beleving die mensen gewoonlijk in hun zeer vroege jeugd meemaken. Namelijk op de momenten waarop zij zo genoeglijk in hun kinderwagen in de buitenlucht werden rondgereden. Eén van de andere waarnemingen waaraan men wat dat betreft moet denken, is de gezichtswaarneming van het langzaam aan zich voorbijtrekkende landschap. Of zou het simpelweg de herinnering kunnen zijn aan de momenten waarop mensen in hun vroege jeugd, gezeten in een 'rocking chair', heen en weer werden gewiebeld en gewiegd. Die ervaring in de vroege jeugd veroorzaakte in die tijd niet zozeer alleen een diepe vorm van psychische relaxatie, maar vooral ook een vorm van fysieke relaxatie. Het monotone geluid wat veroorzaakt wordt door het heen en weer wiebelen van de 'rocking chair' verdiept de relaxatie waarin men op zeker moment toch al verkeert. Dit geldt al evenzeer voor het monotone geluid van de snel rijdende trein waarin men als volwassene zit. De psychisch en fysiek weinig uitdagende ervaring, die zich in dit soort situaties aan mensen voordoet, draagt ook bij aan verdieping van de ontspanning die men dan over zich voelt komen. Het wiebelen en trillen van de 'rocking chair' zal ongetwijfeld een rustgevend en slaapverwekkend effect op het kleine kind hebben. En bij de volwassene, die in de trein heeft plaatsgenomen, speelt dat al evenzeer. Misschien zelfs nog in meerdere mate, omdat een trein veel meer trilt (ja zelfs min of meer heen en weer schokt) dan een schommelstoel ooit zal kunnen doen. De grote spieren van de ledematen zullen op zeker moment tijdens de slaap volledig tot relaxatie kunnen blijken te zijn gekomen. Sluimerende hersenen laten overigens ook de rest van het lichaam een toestand van grote rust ervaren. De psychische inprenting in de hersenen van deze ervaring in de vroege jeugd heeft ongetwijfeld zo zijn effecten op de latere beleving van de omstandigheden die hieraan herinneren. Een remedie welke er in deze omstandigheden toe bijdraagt dat men minder gauw slaperig wordt, is het in de mond nemen van iets waarop men als vanzelf zal gaan kauwen. Het innemen van iets eetbaars kan dat effect veroorzaken, maar in verband met de noodzaak niet onnodig veel eten tot zich te nemen, is dat geen al te goede oplossing. Een betere oplossing daartoe is het kauwen op 'chewing gum'. De zo vreemde vermoeidheid die men na een treinreis ervaart, zou in die optiek dan ook zeker weleens te maken kunnen hebben met de toestand van diepe relaxatie die in die omstandigheid over het lichaam van de betreffende persoon is gekomen. Het vervelende is echter dat die toestand van diepe relaxatie vervolgens ook weer rigoureus moet worden verbroken. Namelijk als de hierboven opgesomde redenen opgeld doen en de betreffende persoon om die redenen bewust ofwel onbewust de neiging om in te gaan slapen zal gaan tegenwerken. Maar ook als: en dat is zeer evident, de betreffende persoon op zeker moment de trein zal moeten gaan verlaten door het simpele feit dat deze op zijn bestemming is aangekomen.

Maar de vermoeidheid die men na een treinreis ervaart, heeft in ieder geval voor een deel ook te maken met een gebrek aan lichaamsbeweging op de momenten dat men reist. Het feit dat de vreemde lichamelijke vermoeidheid, die men na een treinreis ervaart geheel over blijkt te zijn gegaan zodra men op een dergelijke moment een tijdlang voor een intensieve manier van lichaamsbeweging heeft gezorgd, lijkt er in ieder geval sterk op te wijzen dat de oorzaak van die vermoeidheid in ieder geval voor een deel op een gebrek aan lichaamsbeweging is geënt. Een ander gegeven is daar echter mee in tegenspraak. Het gegeven namelijk dat men na een normale slaap tijdens de nacht, ook vrijwel geen lichaamsbeweging krijgt, terwijl men daar toch vaak voldoende uitgerust van wakker zal blijken te worden.

Maar de grote spieren van je ledematen relaxeren tijdens de slaap op zeker moment volledig. Dat is het grote verschil met de toestand van de min of meer alerte (en dus oppervlakkige) slaap tijdens een treinreis. Die alerte wijze van slapen zou dan ook wel eens de oorzaak kunnen zijn van het feit dat men na die slaapperiode vaak een vermoeid gevoel in de spieren van de ledematen blijft houden. En dan met name in de grote spieren van de benen.

Jonge kinderen die men een tijdlang in de auto vervoert, vallen op zeker moment vaak ook in slaap. Dat is een dermate normaal verschijnsel, dat vrijwel niemand zich verdiept in de achterliggende oorzaak daarvan. En als men dan na een autorit op zeker moment op de bestemming is aangekomen en men de kinderen uit de auto haalt, is het protest doorgaans niet van de lucht. De kinderen zullen dan meestal hartgrondig gaan huilen. En voor de ouders valt het dan niet mee om te kinderen te troosten. Ze lijken dan erg moe te zijn. Althans dat kan men dan opmaken uit de manier waarop zij in een dergelijke situatie huilen. Ook vrij lang daarna zullen die kinderen verschijnselen vertonen die er op duiden dat zij moe zijn. En dat is dan toch wel wat vreemd. Immers zij hebben dan op een dergelijk moment toch wel degelijk een aantal uren van diepe rust meegemaakt. Rust die er zelfs in resulteerde dat zij op zeker moment in slaap bleken te zijn gevallen. 'Hoe kan het dan toch dat die kinderen daarna zulke overduidelijke verschijnselen van vermoeidheid blijken te vertonen?', vraagt men zich dan af. 'Verschilt die situatie eigenlijk wel zoveel van wat volwassen mensen ervaren, die een treinreis hebben gemaakt?', zal men zich dan vervolgens kunnen gaan afvragen. Nee, de oorzaak van die vreemde vermoeidheid van jonge kinderen na een betrekkelijk lange autorit lijkt grotendeels overeen te stemmen met de oorzaak van de vreemde vermoeidheid van volwassen mensen na een enige uren durende treinreis.

Iets waar vele mensen (en vooral kinderen) bij vervoer in de auto mee worden geconfronteerd is wagenziekte. Omdat wagenziekte zich ook in andere vervoersmiddelen kan voordoen, spreekt men in medische kringen wat die wagenziekte betreft liever over kinetose, ofwel: reisziekte. Reisziekte omvat onder anderen ook zeeziekte; luchtziekte en ruimteziekte. Deze drie vormen van reisziekte doen zich dus respectievelijk voor in een boot op zee; in een vliegtuig in de lucht en in een ruimtevaartuig in het universum. Eén van de meest onverwachte verschijnselen welke bij al dit soort vormen van reisziekte vóórkomen, is weer die merkwaardige en onverwachte vorm van vermoeidheid. Het lijkt erop dat de hersensignalen tijdens al die vormen van reizen dusdanig verstoord raken, dat zij die vreemde vorm van vermoeidheid in de hersenen doen registreren. Met name de invloed op het vestibulaire orgaan in de hersenen, die van het reizen uitgaat, is evident. Het vermoeide gevoel wat in die omstandigheden over mensen heen komt, lijkt een effectief verdedigingsmiddel tegen de kinetose te zijn. Een verdedigingsmiddel wat vooral bij jonge kinderen goed werkt. Maar als men jonge kinderen onder die omstandigheden uit de slaap vandaan haalt, dan komt het nare gevoel tengevolge van de kinetose vanzelfsprekend wel meteen weer bovendrijven.

Een oorzaak van reisziekte bij volwassen mensen, die zeker niet moet worden vergeten, is de onbewuste herinnering aan de reisziekte die men als kind onder vergelijkbare omstandigheden zou hebben gehad. Door die nare herinnering aan het reizen is men in feite voorgeprogrammeerd om reizen als naar te gaan ervaren. Daardoor zal tijdens het reizen niet alleen de herinnering aan de vermoeidheid weer boven komen drijven, maar ook de herinnering aan de andere nare symptomen van reisziekte. Zoals misselijkheid; braken; transpireren; hyperventilatie; bleek wegtrekken van de gezichtshuid; lusteloosheid; apathie en totale uitputting. Wat de misselijkheid betreft: hiervan heeft men minder last als men eenmaal in slaap is gevallen. De slaperigheid die zich nogal eens voordoet tijdens de reis die men meemaakt, blijkt dan ook een perfecte reactie van het lichaam van mensen te zijn op het gevoel van misselijkheid wat er in die omstandigheden soms over mensen komt. De slaperigheid op zich is overigens ook een gevolg van de afgifte in de bloedbaan van het hormoon melatonine. Dit hormoon heeft weliswaar misselijkheid als bijwerking, maar door de slaap die het opwekt, zal die misselijkheid normaliter weer verdwijnen. Het tijdens de rit niet toegeven aan de slaap zal dus de misselijkheid meer op de voorgrond doen treden.

Mensen die externe prikkels op een veel meer intense manier beleven dan andere mensen normaal gesproken doen, kunnen ook door dat simpele feit last hebben van vermoeidheid. Dit soort mensen beleeft die prikkels op versterkte wijze. Het gaat dan bijvoorbeeld om geluiden, om kleuren en om licht. En verder gaat het om de indrukken en emoties die zij van andere mensen opdoen en de pijn die zij op, zo het lijkt, trancendente wijze bij hen gewaarworden. De mensen die met dit soort aparte gewaarwordingen zijn behept, zijn ook gevoeliger voor situaties die genot met zich meebrengen. Al de indrukken die zij van mensen opdoen, wordt hen vanzelfsprekend ook wel eens teveel. Voor hen is een treinreis om die reden vaak een zeer vermoeiende ervaring. En zij zullen daarom geneigd zijn om een dergelijke treinreis zo veel mogelijk te gaan mijden. Mensen die met deze eigenaardige eigenschap zijn behept, noemt men over het algemeen: 'hoogsensitief', maar ook wel: 'hypersensitief. Bovenop de normale vermoeidheid die een treinreis veroorzaakt, komt bij hen nog eens extra de vermoeidheid vanwege het feit dat zij met hoogsensitiviteit zijn behept, ofwel met hooggevoeligheid.

Om te voorkómen dat men ál te moe wordt van een treinreis, zou men wel voor enige lichaamsbeweging in de trein kunnen gaan zorgen. Men zou bijvoorbeeld eens wat vaker naar het toilet kunnen lopen. En men zou dan ook kunnen gaan pretenderen de eigen zitplaats niet meer terug te kunnen vinden, door al zoekend de gehele trein door te lopen. Ook zou men er voor kunnen gaan kiezen een tijdlang in de trein te gaan staan. Of men zou al zittend de benen van tijd tot tijd eens wat heen en weer kunnen laten schommelen. Die extra lichaamsbeweging is ook om een andere reden van belang. Namelijk vanwege het gevaar voor trombose. Bij een urenlange treinreis moet men zich daar wel van bewust zijn. Vooral vrouwen die de pil slikken, mensen met obesitas en mensen met een grote lichaamslengte (vanwege de minder relaxte zithouding die zij kunnen gaan innemen) moeten hierop bedacht zijn.

Mensen die zeer snel moe worden en in slaap vallen in een rijdende trein, kunnen overigens ook weleens behoren tot de categorie van mensen die lijden aan het zogenaamde Sopite-syndroom. Dat is een neurologische aandoening die ervoor zorgt dat men sneller moe en afgedraaid raakt wanneer men in beweging is en welke allicht aan de basis staat van de vele vormen van kinetose. Bij mensen die in hun jeugd gewoonlijk misselijk werden in een draaimolen, of op het bolvormige en liggende 'draaiend rad' in een speeltuin, zal mogelijk dat zogenaamde Sopite-syndroom een rol van betekenis kunnen spelen bij de verklaring van hun vreemde vermoeidheid tijdens het maken van een treinreis.

Maar een dergelijke extreme vorm van vermoeidheid staat ook weer niet in alle gevallen in verband met een bepaalde vorm van lichaamsverplaatsing die men ondervindt. Ze doet zich ook voor bij een wijze van diepe ontspanning, zoals die min of meer als vanzelf plaatsvindt bij het douchen of bij het nemen van een bad. Vooral als men daarvoor de tijd neemt en men besloten heeft om van die wasbeurt te gaan genieten. Juist onder die omstandigheden kan men een diepe vorm van lichamelijke ontspanning meemaken. En merkwaardigerwijs veroorzaakt een dergelijke diepe ontspanningssessie dat men na afloop vermoeid is. Soms zelf erg vermoeid! Natuurlijk is dat afhankelijk van de gezondheid waarover men op dat moment beschikt. Mensen die ziek zijn, of die reeds een hoge leeftijd hebben bereikt, beschikken vanzelfsprekend vaak over een lager energieniveau dan mensen waarbij hier geen sprake van is.

De vreemde vermoeidheid die mensen tijdens, of na het maken van een treinreis bij zichzelf gewaarworden, is al met al op veel meer manieren te verklaren dan men in eerste instantie zal hebben gedacht. Wat de in eerste instantie zo onverklaarbare vermoeidheid betreft, die men na een treinreis kan meemaken, is het een zeer gelukkig feit dat zij niet op een ernstige ziekte hoeft te wijzen en al evenmin hoeft te wijzen op een lichtere vorm van ziekelijkheid.

N.B. Om nogmaals de informatie over dit onderwerp te lezen, kunt u ook op de volgende link gaan klikken.